planetGOLD Монгол төслийн эрхлэн гаргасан тайлан, судалгаа

Энэхүү тайлан Монгол Улс дахь бичил уурхайгаар олборлосон алтны худалдааны эрх зүйн орчин, өнөөгийн практик үйл ажиллагаа болон алтны худалдааг зохицуулах, албажуулах боломж, хүндрэл бэрхшээлийн талаар хураангуйлан танилцуулах болно. 

Энэхүү бодлогын тайланд Монгол Улс дахь Алтны бичил уурхайн салбарыг зохицуулж байгаа хууль, тогтоомжуудын талаар хураангуйлан танилцуулсан бөгөөд бичил уурхайг мэргэшүүлэх талаар дүгнэлт, зөвлөмжийг тусгасан болно. 

Энэхүү тайланг planetGOLD Монгол төслийн гүйцэтгэгч байгууллага болох Алтны бичил уурхайн зөвлөлөөс төсөл хэрэгжиж буй газруудад үйл ажиллагаа явуулж буй алтны бичил уурхайн нөхцөл байдлыг судалж, төслийн хүрээнд цаашид гарах өөрчлөлтийг үнэлэх жишиг үзүүлэлтүүдийг тодорхойлон, суурь мэдээллээр хангах зорилгоор боловсруулсан болно. Судалгаа нь төслийн хэрэгжилтэд нэн чухал хэрэгцээтэй мэдээллээр хангахаас гадна зарим тохиолдолд төслийн суурь мэдээллийн эх сурвалж болно.

Энэхүү тайлан нь төсөл хэрэгжиж буй газруудад түшиглэн Монгол улсын алтны бичил уурхай буюу гар аргаар алт олборлох салбарын жендэрийн нөхцөл байдал, динамик, түүний уурхайчин эмэгтэйчүүдэд үзүүлэх нийгэм, эдийн засгийн үр нөлөөг тоймлон харуулах зорилготой. Судалгааны зарим үр дүнгээс харахад тодорхой бэрхшээл байгаа хэдий ч тус салбар нь орон нутгийн иргэд амьжиргаагаа залгуулахад нэмэртэй төдийгүй эмэгтэйчүүд  бичил уурхайн үйл ажиллагааг албажуулах, сайн туршлага нэвтрүүлэх ажилд өөрчлөлтийн түүчээлэгчийн үүрэг гүйцэтгэх томоохон боломж байна. 

Хөтөлбөрийн хүрээнд planetGOLD Монгол төсөл 2019-2024 оны хооронд хэрэгжиж байна. Төслийг НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөр, НҮБ-ын Аж үйлдвэрийн хөгжлийн байгууллага хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яам, Канад Улсын Алтны бичил уурхайн зөвлөлтэй хамтран гүйцэтгэж байна. 

Энэхүү бүртгэлийн дэвтэр нь бичил уурхайн нөхөрлөл, хоршоо, төрийн бус байгууллагууд өөрсдийн үйл ажиллагааны орлого, зарлагыг бүртгэх, дотоодын мэдээллийн сан бүрдүүлэхээс гадна гишүүд болон хамтрагч талууд, түншлэгчид, хөрөнгө оруулагчтай мэдээлэл солилцох, хуваалцахад туслах болно. 

Хүн болгон их бага хэмжээгээр мөнгөн усны хор нөлөөнд өртөх эрсдэлтэй хэдий ч жендэрийн өнцгөөс үзвэл нөхөн үржихүйн насны эмэгтэйчүүд, хүүхэд нялхасыг онцгойлон анхаарах нь чухал юм. Иймд Мөнгөн усны тухай Минамата конвенцын нарийн бичгийн дарга нарын газраас "Жендэр ба мөнгөн ус" баримтын хуудсыг гаргасныг олон нийтэд зориулан Монгол хэлнээ буулгалаа.

Энэхүү баримт бичигт алтны бичил уурхайн санхүүжилтийн үндсэн мөн чанар, энэ талаар дэлхий нийтийн хэмжээнд хуримтлуулсан туршлага, алтны бичил уурхайчдын санхүүжилтийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн зөвлөмж зэргийг багтаасан болно.

Монгол Улсын Засгийн газрын 2022 оны 8-р сарын 03-ны өдрийн 296 тоот тогтоолоор батлагдсан "Бичил уурхайгаар ашигт малтмал олборлох журам"-ын дагуух хариуцлагатай бичил уурхай эрхлэх алхамтай танилцана уу.

"Бичил уурхайн холбогдолтой хууль, тогтоомжийн эмхэтгэл"-д Ашигт малтмалын тухай хууль, Газрын тухай хууль зэрэг салбарын зохицуулалтад хамааралтай 13 хууль, Санхүүгийн зохицуулах хорооны холбогдох журам, Бичил уурхайгаар ашигт малтмал олборлох журам зэрэг нийт 6 журам, дүрэм, аргачлалыг батгаав.

Энэхүү гарын авлагад мөнгөн ус, цианид, цахиур агуулсан тоосонцрын хүний эрүүл мэнд, байгаль орчинд үзүүлэх нөлөөг хураангуйлан танилцуулсан болно. Химийн хор хөнөөл нь бичил уурхайчид төдийгүй тэдний орон нутагт эрсдэл учруулж байдаг. Мөнгөн ус болон цианид аль аль нь хүний эрүүл мэндэд асар хортой. Гэвч зөвхөн мөнгөн ус байгаль орчинд задралгүй оршиж, хол зайд тархдаг онцлогтой. Үндсэн уурхайд ордод маш нарийн цахиурт тоосонцорт өртөх явдал түгээмэл боловч түүнээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.

Энэхүү тайланд бичил уурхайчид нийгмийн зайлшгүй үйлчилгээний үр шимээс хүртэхэд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийг гүнзгийрүүлэн судлах замаар одоогийн нөхцөл байдлыг үнэлж, бэрхшээл, боломжийг тодорхойлж, цаашид хүртээмжийг нь сайжруулах чиглэлээр зөвлөмж боловсруулав.